meer&deel

De stad Eindhoven groeit snel. Dat betekent: meer inwoners én dus een grotere druk op de woningmarkt. De behoefte aan woonruimte, op fietsafstand van het centrum en betaalbaar voor middeninkomens, was en is groot. In de nieuwe wijk Vredeoord, aan de noordwestelijke kant van de stad, komen huur- en koopwoningen. Daarnaast is er ruimte voor zelfbouw: mensen kunnen zelf hun woning (laten) bouwen op één of meerdere kavels.

Hoe ontstaat een nieuwe woning of nieuwe woonwijk? Meestal staat het ontwerp van de woning(en) centraal. Hoe het eruit komt te zien, hoeveel ruimte er is, hoe groot de tuin is, en of er een oprit is voor de auto. Collectief Particulier Opdrachtgeverschap meer&deel draaide dat om. We ontwikkelen geen woningen, was het idee, maar een woonomgeving. En in die woonomgeving staan bepaalde waarden centraal. Namelijk: een gezonde balans tussen autonomie en verbinding, de kracht van het collectief, ruimte voor het onbestemde en verantwoord en natuurlijk wonen. Deze kernwaarden vormden de basis voor meer&deel. Een complex van vijf gebouwen met woningen en appartementen voor in totaal veertig huishoudens, gebouwd op oorspronkelijk 17 kavels, in de nieuwe Eindhovense wijk Vredeoord. Ontwikkeld voor en door de mensen die er zélf wonen.

Over Atelier to the bone

Atelier to the Bone bestaat uit Philippe Rol, Beerd Gieteling en Jeroen van Aerle. Drie ontwerpers en makers met een grote fascinatie voor de manier waarop mensen hun omgeving gebruiken. Vanuit die drijfveer ontwikkelen ze gebouwen en interieurs voor wonen, werken en recreatie. Architectuur zien zij als een sociaal bindmiddel.

Naast meer&deel ontwierp Atelier to the Bone onder meer het interieur van Broeinest op Strijp-S, een nieuw kantoorgebouw voor Driessen HRM in Helmond en een nieuw soort schutting, genaamd ‘Schuttingtaal’, die de verbinding tussen buren versterkt.

Lees meer via attb.nl.

Over Van Tuijn Stedenbouw Landschap en Onderzoek

Van Tuijn Stedenbouw Landschap en Onderzoek is een studio voor stedenbouwkundig ontwerp, onderzoek en strategie. De studio werkt vanuit de overtuiging dat bestendige oplossingen gebaseerd zijn op collectieve ervaringen. Daarvoor is meer nodig dan een mooi product alleen. Het zorgen voor verbinding tussen het plan of ontwerp en het publieke domein is een belangrijk uitgangspunt.

Van Tuijn Stedenbouw Landschap en Onderzoek is betrokken bij onder meer woonwijk Djept in Veldhoven, bij de coöperatieve gebiedsontwikkeling van het NRE-terrein in Eindhoven en bij de gebiedsontwikkeling van het terrein van de voormalige tabaksfabriek in Eersel.

Lees meer via tomvantuijn.nl.

Over Werkstatt

Het doel van architectenbureau Werkstatt is aantrekkelijke en gezonde gebouwen te maken, waarin het een plezier is om te werken, leven, leren en spelen. Ze dragen graag bij aan de ontwikkeling van de leefomgeving, door met hun inventieve geest en ambitie het beste in ieder project naar boven te brengen. Werkstatt heeft veel kennis van het bouwen met geavanceerde houtbouwtechnieken.

Werkstatt ontwierp onder andere het Charcoal House in Rotterdam, basisschool de Zevensprong in Best en 120 woningen en 80 appartementen op het terrein van de voormalige steenfabriek in Ooij.

Lees meer via werkstatt.nu.

Over de aanleiding

Via Trudo, eigenaar van de grond van Vredeoord, maakten Stan Gerrits, Wouter van Niel en Philippe Rol via Fiona Jongejans van Morgenmakers kennis met de mogelijkheid om zelf te bouwen in deze nieuwe wijk. Ze kenden elkaar van hun studie aan de TU/e, en vielen precies in de juiste doelgroep. Jonge gasten die op dat moment moeilijk aan een betaalbare koopwoning in de buurt van het stadscentrum konden komen. Bovendien zochten ze niet naar een standaardhuis: hek, schuur, woning, maar naar een manier om meer in verbinding met de omgeving en de buren te leven. Via een CPO (Collectief Particulier Opdrachtgeverschap) verenigden ze zich en startten ze een onderzoek naar de mogelijkheden om op Vredeoord woningen naar hun wens te bouwen. Betaalbaar, én rekening houdend met hun wensen en eisen op het gebied van duurzaamheid en verbinding.

Onder de vlag van CPO meer&deel onderzocht het collectief verschillende mogelijkheden. Met legoblokjes puzzelden ze op de verschillende kavels. Want wie zegt dat je op één kavel maar één woning kwijt kunt? Om de woningen betaalbaar te houden, is een meer creatieve indeling van de grond logischer. Want hoe meer woningen op één kavel, hoe meer mensen de kosten samen kunnen dragen. Uiteindelijk bleek een scherfvormig gedeelte aan de rand van het gebied, bestaande uit 17 kavels, de meest voor de hand liggende plek voor meer&deel. Trudo en het CPO tekenden een reserveringsovereenkomst. De volgende stap in het proces was: deelnemers zoeken voor het collectief. De kosten voor het onderzoeks-, ontwikkel- en bouwproces draagt een CPO namelijk helemaal zelf.

Over het proces

Het idee

Hoe kom je tot een nieuwe woning of een nieuwe woonwijk? Meestal staat het ontwerp van de woning(en) centraal. Hoe het eruit komt te zien, hoeveel ruimte er is, hoe groot de tuin is, en of er een oprit is voor de auto. CPO meer&deel draaide dat om. We ontwikkelen geen woningen, was het idee, maar een woonomgeving. En in die woonomgeving staan bepaalde waarden centraal. Namelijk: een gezonde balans tussen autonomie en verbinding, de kracht van het collectief, ruimte voor het onbestemde en verantwoord en natuurlijk wonen. Deze kernwaarden vormden de basis voor meer&deel.

De duidelijke visie en kernwaarden hielpen bij het vinden van nieuwe leden voor het CPO. In het begin was er nog geen ontwerp of concreet plan hoe die nieuwe woonomgeving of woningen er precies uit zouden zien. De visie en waarden gaven mensen vertrouwen in het plan, en de energie van de initiatiefnemers zorgde voor enthousiasme. En dat is belangrijk voor het slagen van zo’n project. Als deelnemer aan een CPO neem je namelijk best een risico. Ook als het plan niet slaagt, moeten de architect en de stedenbouwkundige betaald worden.

Het plan

Een visie en kernwaarden zijn mooi en belangrijk, maar uiteindelijk is een vertaling naar concretere plannen nodig. Hoe pakten CPO meer&deel en het ontwerpteam, bestaande uit Atelier to the Bone, stedenbouwkundige Tom van Tuijn en architect Werkstatt, dat aan? In 2020 ontwikkelde het ontwerpteam een werkboek, gebaseerd op workshops met toekomstige bewoners. Hierin stond een concretere uitwerking van de eerder geformuleerde kernwaarden, in de vorm van intenties op het gebied van kwalitatief wonen, verbinding met de natuur, sociaal & divers en een gezonde leefomgeving. Ook stond hierin wat de inwoners van het project straks wel en niet delen: bijvoorbeeld niet de woonkamer, keuken, slaapkamers en sanitair, maar wel een gemeenschappelijke berging/wasruimte en een fietsenberging (per acht huishoudens), een logeerruimte, ontmoetingsruimte en klusruimte (met alle veertig huishoudens) en deelauto’s of energie.

Een belangrijk onderdeel van het werkboek was de vertaling van kernwaarden en intentie naar concrete ‘spelregels’ voor het ontwerp van het meer&deel-project. Neem de kernwaarde ‘een gezonde balans tussen autonomie en verbinding’. De gebouwen hebben naast gedeelde ruimten ook privéplekken. Maar vanuit de kernwaarden en de visie van het CPO was ook de sterke behoefte om overgangen tussen die plekken niet ‘hard’ te maken, met een schutting of muur, maar zacht, zoals met een hoogteverschillen, veranda of een strategisch geplaatste boom. Een andere spelregel kwam voort uit de behoefte om voor verschillende mensen een plek te bieden en betaalbaar te blijven. Zo ontstond het idee voor drie verschillende woontypen met ieder hun eigen omvang en prijskaartje.

De uitvoering

De spelregels uit het werkboek gaven het ontwerpteam voeding voor de ontwerpen van de gebouwen voor meer&deel. Gedurende het gehele proces bleven deelnemers aan het CPO actief betrokken bij de processtappen. Er waren verschillende deelcommissies, die zich bijvoorbeeld bezighielden met onderzoek op thema’s als energie, tuin, delen of mobiliteit. Ook was er een commissie lief & leed. Want het samen onderzoeken, ontwikkelen en bouwen van een nieuwe leefomgeving en gedeelde gebouwen was niet altijd makkelijk. De commissie lief & leed hield vinger aan de pols bij de verschillende leden tijdens het proces.

Normaal ontwikkelt een bouwondernemer, een woningcoöperatie of niet-bouwende ontwikkelaar een nieuwe woonwijk. Een CPO is een collectief van leken, die het allemaal zelf doen. Een nieuwe manier van ontwikkelen die in opkomst is. Hoe zorg je ervoor dat iedereen goed begrijpt wat er gebeurt? Ontwerper Philippe Rol van Atelier to the Bone bedacht daarvoor een creatieve oplossing: met vlogs gaf hij uitleg over de vaak heel technisch ingewikkelde onderwerpen, zoals de constructie van een appartementencomplex op het terrein. Deelnemers aan het CPO keken de vlogs zo vaak als nodig was. Waren er dan toch nog vragen? Dan kon de ontwerper die gericht en in één keer beantwoorden.

In 2022 startte de bouw van meer&deel. Het is de bedoeling dat het project in 2023 af is.

De bouw van de woningen is niet het enige resultaat van CPO meer&deel. Het proces op zichzelf is eigenlijk ook een ontwerpopgave. De vereniging van (toekomstige) bewoners was en is continu bezig met nadenken over hun aanpak, over hoe ze op een goede manier besluiten kunnen nemen, welke commissies nodig zijn, enzovoorts. De manier van werken die het CPO nu hanteert, is een unieke ontwerpoplossing die echt hoort bij dit project. De aanpak is dus niet zo makkelijk één-op-één te kopiëren naar andere CPO-projecten. De bewoners waren hierin de creatieve kracht, samen met het ontwerpteam, CPO-begeleider De Loods en andere adviseurs.